จตูสุ ฌาเนสุ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ จริยา ทฏฺฐพฺพา? ปฐเม ฌาเน อวิกฺเขปาธิปเตยฺยฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพาฯ ทุติเย ฌาเน…เป.… ตติเย ฌาเน…เป.… จตุตฺเถ ฌาเน อวิกฺเขปาธิปเตยฺยฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา…เป.… จตูสุ ฌาเนสุ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ จริยา ทฏฺฐพฺพาฯ

จตูสุ อริยสจฺเจสุ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ จริยา ทฏฺฐพฺพา? ทุกฺเข อริยสจฺเจ ทสฺสนาธิปเตยฺยฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพาฯ ทุกฺขสมุทเย อริยสจฺเจ…เป.… ทุกฺขนิโรเธ อริยสจฺเจ… ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อริยสจฺเจ ทสฺสนาธิปเตยฺยฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพา, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยสฺส จริยา ทฏฺฐพฺพาฯ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ จริยา ทฏฺฐพฺพาฯ

ค. จารวิหารนิทฺเทโส

[197] จาโร จ วิหาโร จ อนุพุทฺโธ โหติ ปฏิวิทฺโธ, ยถาจรนฺตํ ยถาวิหรนฺตํ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี คมฺภีเรสุ ฐาเนสุ โอกปฺเปยฺยุํ – ‘‘อทฺธา, อยมายสฺมา ปตฺโต วา ปาปุณิสฺสติ วา’’ฯ

จริยาติ อฏฺฐ จริยาโย – อิริยาปถจริยา, อายตนจริยา, สติจริยา, สมาธิจริยา, ญาณจริยา, มคฺคจริยา, ปตฺติจริยา, โลกตฺถจริยาติฯ อิริยาปถจริยาติ จตูสุ อิริยาปเถสุฯ อายตนจริยาติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุฯ สติจริยาติ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุฯ สมาธิจริยาติ จตูสุ ฌาเนสุฯ ญาณจริยาติ จตูสุ อริยสจฺเจสุฯ มคฺคจริยาติ จตูสุ อริยมคฺเคสุฯ ปตฺติจริยาติ จตูสุ สามญฺญผเลสุฯ โลกตฺถจริยาติ ตถาคเตสุ อรหนฺเตสุ สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ, ปเทเส ปจฺเจกพุทฺเธสุ, ปเทเส สาวเกสุฯ

อิริยาปถจริยา จ ปณิธิสมฺปนฺนานํ, อายตนจริยา จ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ, สติจริยา จ อปฺปมาทวิหารีนํ, สมาธิจริยา จ อธิจิตฺตมนุยุตฺตานํ, ญาณจริยา จ พุทฺธิสมฺปนฺนานํ, มคฺคจริยา จ สมฺมาปฏิปนฺนานํ, ปตฺติจริยา จ อธิคตผลานํ, โลกตฺถจริยา จ ตถาคตานํ อรหนฺตานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ, ปเทเส ปจฺเจกพุทฺธานํ, ปเทเส สาวกานํฯ อิมา อฏฺฐ จริยาโยฯ

อปราปิ อฏฺฐ จริยาโยฯ อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย จรติ, ปคฺคณฺหนฺโต วีริเยน จรติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต สติยา จรติ, อวิกฺเขปํ กโรนฺโต สมาธินา จรติ, ปชานนฺโต ปญฺญาย จรติ, วิชานนฺโต วิญฺญาณจริยาย จรติ, เอวํ ปฏิปนฺนสฺส กุสลา ธมฺมา อายาเปนฺตีติ อายตนจริยาย จรติ, เอวํ ปฏิปนฺโน วิเสสมธิคจฺฉตีติ วิเสสจริยาย จรติ – อิมา อฏฺฐ จริยาโยฯ

อปราปิ อฏฺฐ จริยาโยฯ ทสฺสนจริยา จ สมฺมาทิฏฺฐิยา, อภินิโรปนจริยา จ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ปริคฺคหจริยา จ สมฺมาวาจาย, สมุฏฺฐานจริยา จ สมฺมากมฺมนฺตสฺส, โวทานจริยา จ สมฺมาอาชีวสฺส, ปคฺคหจริยา จ สมฺมาวายามสฺส, อุปฏฺฐานจริยา จ สมฺมาสติยา, อวิกฺเขปจริยา จ สมฺมาสมาธิสฺส – อิมา อฏฺฐ จริยาโยฯ

วิหาโรติ อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย วิหรติ, ปคฺคณฺหนฺโต วีริเยน วิหรติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต สติยา วิหรติ, อวิกฺเขปํ กโรนฺโต สมาธินา วิหรติ, ปชานนฺโต ปญฺญาย วิหรติฯ

อนุพุทฺโธติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิโมกฺขฏฺโฐ อนุพุทฺโธ โหติ, วีริยินฺทฺริยสฺส ปคฺคหฏฺโฐ อนุพุทฺโธ โหติ, สตินฺทฺริยสฺส อุปฏฺฐานฏฺโฐ อนุพุทฺโธ โหติ, สมาธินฺทฺริยสฺส อวิกฺเขปฏฺโฐ อนุพุทฺโธ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส ทสฺสนฏฺโฐ อนุพุทฺโธ โหติฯ

ปฏิวิทฺโธติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิโมกฺขฏฺโฐ ปฏิวิทฺโธ โหติ, วีริยินฺทฺริยสฺส ปคฺคหฏฺโฐ ปฏิวิทฺโธ โหติ, สตินฺทฺริยสฺส อุปฏฺฐานฏฺโฐ ปฏิวิทฺโธ โหติ, สมาธินฺทฺริยสฺส อวิกฺเขปฏฺโฐ ปฏิวิทฺโธ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส ทสฺสนฏฺโฐ ปฏิวิทฺโธ โหติฯ ยถาจรนฺตนฺติ เอวํ สทฺธาย จรนฺตํ, เอวํ วีริเยน จรนฺตํ, เอวํ สติยา จรนฺตํ, เอวํ สมาธินา จรนฺตํ, เอวํ ปญฺญาย จรนฺตํฯ ยถาวิหรนฺตนฺติ เอวํ สทฺธาย วิหรนฺตํ, เอวํ วีริเยน วิหรนฺตํ, เอวํ สติยา วิหรนฺตํ, เอวํ สมาธินา วิหรนฺตํ, เอวํ ปญฺญาย วิหรนฺตํฯ

วิญฺญูติ วิญฺญู วิภาวี เมธาวี ปณฺฑิตา พุทฺธิสมฺปนฺนาฯ สพฺรหฺมจารีติ เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตาฯ คมฺภีเรสุ ฐาเนสูติ คมฺภีรานิ ฐานานิ วุจฺจนฺติ ฌานา จ วิโมกฺขา จ สมาธี จ สมาปตฺติโย จ มคฺคา จ ผลานิ จ อภิญฺญาโย จ ปฏิสมฺภิทา จฯ โอกปฺเปยฺยุนฺติ สทฺทเหยฺยุํ อธิมุจฺเจยฺยุํฯ อทฺธาติ เอกํสวจนเมตํ นิสฺสํสยวจนเมตํ นิกฺกงฺขวจนเมตํ อทฺเวชฺฌวจนเมตํ อทฺเวฬฺหกวจนเมตํ นิโยควจนเมตํ อปณฺณกวจนเมตํ อวตฺถาปนวจนเมตํ – อทฺธาติฯ อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ ครุวจนเมตํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ – อายสฺมาติฯ ปตฺโต วาติ อธิคโต วาฯ ปาปุณิสฺสติ วาติ อธิคมิสฺสติ วาฯ

สุตฺตนฺตนิทฺเทโส ตติโยฯ

4. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิทฺเทโส

[198] ปุริมนิทานํ [ปริปุณฺณนิทานํ (สฺยา. ก.)]ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิฯ กตมานิ ปญฺจ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจินฺทฺริยานิฯ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ กติหากาเรหิ เกนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานิ? อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ฉหากาเรหิ เตนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานิ – อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อาทิวิโสธนฏฺเฐน อธิมตฺตฏฺเฐน, อธิฏฺฐานฏฺเฐน, ปริยาทานฏฺเฐน, ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน’’ฯ